donderdag 11 februari 2010

Wapen u tegen valse kunst





Valse kunst een verborgen probleem  
Waarschijnlijk kent u niemand met een valse Picasso of Karel Appel aan de muur. Het probleem met een valse Picasso of Appel, of welke vervalsing dan ook, is dat deze echt is totdat blijkt dat het om een vervalsing gaat. Indien iemand een vals kunstwerk bezit is het niet in zijn of haar belang om aan te tonen dat het om een vervalsing gaat. De bezitter ziet dan vaak vele duizenden euro’s verdampen. Belangrijker nog is dat de bezitter aan zichzelf zal moeten toegeven dat hij al die jaren heeft genoten van een vervalsing en er is “ingetuind”. Als een vervalsing al aan het licht komt wordt daar in het algemeen geen ruchtbaarheid aan gegeven. De realiteit is dat de bezitter van een vervalsing veelal kiest voor zijn of haar portemonnee en zich al dan niet via tussenkomst van een veilinghuis, zal willen ontdoen van de vervalsing. Valse kunst is dan ook een verborgen probleem.


Geschat wordt dat een vijfde van de wereldwijd verhandelde kunst vals is



De omvang van de handel in valse kunst is enorm. Geschat wordt dat een vijfde van de wereldwijd verhandelde kunst vals is. Bij grafisch werk van kunstenaars zoals Warhol, Appel, Miro en Picasso geldt dat vervalsingen eerder regel dan uitzondering zijn. Bij schilderijen is het moeilijker om vals werk op de markt te brengen omdat deze moeilijker reproduceerbaar zijn en de historie van een schilderij vaak is terug te vinden in oude tentoonstelling- en veiling catalogi. Echter, er zijn gevallen bekend waarbij schilderijen voorzien zijn van een valse geschiedenis. Het beroemdste voorbeeld is John Drew die valse tentoonstelling catalogi van moderne kunstenaars uit de jaren vijftig van de twintigste eeuw vervaardigde en die toevoegde aan de archieven van de Tate Gallery en andere toonaangevende galerieën in Londen waar de door hem “nagebootste” kunstenaars ooit hebben geëxposeerd. Zelfs een (schildertechnisch) slecht vervalste Giacometti ging zo door voor een echte, omdat een afbeelding van het schilderij door kunsthistorici, die de echtheid van een werk moesten vaststellen, was terug te vinden in de archieven van de Tate Gallery.

Wat is valse kunst?

Valse kunst is kunst waarbij de herkomst van het werk anders is dan voorgesteld. In de praktijk blijkt het lastig om uit te gaan van “echt” en “vals”, in de zin dat “echt” een werk is dat door de kunstenaar in kwestie is gemaakt. Zo zijn er Warhols die gemaakt en gesigneerd zijn in “the Factory” door medewerkers van Warhol en toch doorgaan voor een “echte” Warhol, in de zin dat ze door de kunstwereld als zodanig worden geaccepteerd. Dat is niet erg, zoals bekend is een kenmerk van Warhol is dat hij zo werkte. Het is aan de uiteindelijke koper om –met in achtneming van de juiste informatie –een waarde aan een schilderij toe te kennen. Van Jeff Koons is bekend dat hij van elk beeld drie exemplaren laat maken, één voor zichzelf, één voor een museum en één voor de handel. Wat nu als er een exacte 100% kopie opduikt, uit dezelfde fabriek en met dezelfde materialen: beeld nummer 4? Mijn inziens is beeld nummer 4, Indien beeld nummer 4 niet door Jeff Koons gewenst is, zonder meer een vervalsing.

Uiteindelijk gaat het er bij valse kunst mijn inziens dan ook niet om in hoeverre de vervalsing lijkt of niet lijkt op het origineel. Met de moderne reproductie technieken kan dat 100% zijn. Zo zijn er na de dood van Rodin sculpturen op de markt gekomen die gemaakt zijn met exact dezelfde mallen als bij leven gebruikt door Rodin, die niet van sculpturen gemaakt tijdens het leven van Rodin te onderscheiden te zijn. De prijzen voor sculpturen die tijdens het leven van Rodin zijn vervaardigd liggen toch aanmerkelijk hoger. De enige reden die daarvoor te geven is is dat de sculpturen die tijdens het leven van Rodin zijn gegoten hoger worden gewaardeerd door de kunstwereld. Het belangrijkste is daarom de juistheid van de herkomst van een kunstwerk te achterhalen. De waardering van die herkomst is een zaak van de kunstmarkt. Dat een kunstliefhebber van een (goed nagemaakt) vals kunstwerk net zoveel zal kunnen genieten als van een echt kunstwerk, indien hij niet weet dat het om een vervalsing gaat, staat natuurlijk buiten kijf. Dat is dan ook veelal meteen het argument van de vervalser. Maar daar gaat het natuurlijk niet om, het gaat erom dat u weet wat u koopt en met die informatie zelf bepaalt wat een kunstwerk u waard is.

Hoe gaat het Nederlandse recht om met valse kunst?
Auteursrecht

Kunst wordt voornamelijk door het auteursrecht beschermd. Wat houdt dat in? Wanneer een kunstwerk oorspronkelijk is wordt het beschermd door auteursrecht.
Het zonder toestemming van de kunstenaar reproduceren van een kunstwerk dat is beschermd met auteursrecht is onrechtmatig jegens de kunstenaar. Het auteursrecht geldt in Nederland tot 70 jaar na de dood van de kunstenaar. Erfgenamen van een overleden kunstenaar kunnen de auteursrechten van de overleden kunstenaar uitoefenen. Deze rechten kunnen ook –zoals veel gebeurd bij bekende kunstenaars- in een stichting worden ondergebracht. Een vervalser die een werk van een “Moderne kunstenaar” (een kunstenaar die minder dan 70 jaar geleden is overleden) vervalst maakt dan ook inbreuk op het auteursrecht. Een kunstenaar kan dus veelal opkomen tegen partijen die zonder zijn toestemming reproducties op de markt brengen. Vaak zal het gaan om posters of andere afbeeldingen van een kunstwerk.
Bij het kopen van valse kunst speelt het auteursrecht echter geen grote rol. Immers van belangrijke kunstenaars (die daarom financieel interessant zijn om te vervalsen) is uit catalogi en overzichtsboeken bekend welke werken er bestaan en waar deze hangen. Een kopie van een bekend werk wordt daarom vaak meteen als een kopie herkend en is daarom veelal onverkoopbaar Een vervalser zal dan ook veelal een kunstwerk creëren in de stijl van Picasso. Strikt genomen is er in zo’n geval geen sprake van een auteursrechtinbreuk.

Overigens maken kunstenaars zelf wel eens inbreuk op andermans auteursrecht. Zo verloor Jeff Koons in 1992 een rechtszaak die was aangespannen door fotograaf Art Rogers. Jeff Koons had een sculptuur “String of Puppies” gemaakt die was gebaseerd op een foto van Art Rogers. De rechter vond dat de gemiddelde man de sculptuur van Jeff Koons als een kopie van de foto van Art Rogers zou erkennen, indien geconfronteerd met de foto en de sculptuur. De Nederlandse “post moderne” kunstenaar Rob Scholte staat erom bekend dat hij geen probleem ziet in het gebruiken van andermans beelden. Originaliteit bestaat niet, luidt zijn opvatting. Scholte put naar verluidt voor zijn werk uit een immens knipselarchief. Hij gebruikt dat veelal in compilatiewerken, die alszodanig zelf weer beschermd zijn door auteursrecht.
Over het eventueel plegen van plagiaat door kunstenaars onderling hoeft u zich als particuliere kunstkoper geen zorgen te maken. Dat is een zaak tussen kunstenaars onderling. Voor u van belang is dat u geen kat in de zak koopt.

Wanprestatie/onrechtmatig handelen
Indien een verkoper u misleidt omtrent de herkomst van een kunstwerk dan handelt hij onrechtmatig jegens u en is er sprake van wanprestatie. U meende iets te kopen wat u niet heeft gekocht, Voorkomen is echter beter dan genezen, waarover later meer.

Strafrecht
De politie grijpt toch in wanneer er in valse kunst wordt gehandeld? Het klopt dat het vervaardigen en opzettelijk handelen in valse kunst strafbaar is (art. 326b Wetboek van Strafrecht).

Probleem is dat in de praktijk de politie een vervalser op heterdaad zal moeten betrappen indien die een valse handtekening onder een (ook nagemaakt) schilderij zet. De kans daarop is erg klein. Handelaren zullen zeggen dat ze de vervalsing “te goeder trouw” hebben gekocht. Bedenk dat er in de kunstwereld “niets wordt weggegooid”. Valse kunst verdwijnt dus niet, maar duikt steeds opnieuw op. Daarbij komt dat de prioriteit van Politie en Justitie niet ligt bij het aanpakken van valse kunst. Als Politie en Justitie al iets “doen” met kunst, dan is dat het opsporen van gestolen kunstwerken. Dat laatste is ook wel begrijpelijk nu Politie en Justitie over beperkte mankracht beschikken.

Tips
Kortom u zult zelf moeten waken voor het kopen van een kat in de zak. Hieronder een aantal tips om teleurstellingen te voorkomen.

1. Afgaan op de staat van een kunstwerk zonder enige context is ronduit gevaarlijk.

Ik noemde al dat het tegenwoordig mogelijk is een vrijwel perfecte kopie van een kunstwerk te maken. Ook het oud laten lijken van een kunstwerk is mogelijk. Topvervalsers gaan zover om bestaande 17e kunstwerken te “hergebruiken” en/of kopen papier/doek uit het gewenste jaar van een kunstwerk. Vervalsers kennen de gebruikte methoden om de ouderdom van een kunstwerk te achterhalen, en laten een expert graag ontdekken dat het kunstwerk wat ouderdom betreft in orde is.

Een oude en goed werkende truc is dat de vervalser u een “echte” Kees van Dongen, Toorop of andere kunstenaar laat ontdekken. Vooral kunstenaars die nog niet bij het echt grote publiek bekend zijn, worden voor deze truc gebruikt. U treft dan bijvoorbeeld op een rommelmarkt een map met vergeten ongesigneerde litho’s uit een erfenis aan. De meeste litho’s zijn ronduit rommel maar er zit één typische Van Dongen tussen. De verkoper zegt niets van kunst te weten maar wil de map alleen in een keer verkopen, voor zeg vijfhonderd euro. Dit om er “vanaf” te zijn. De kans is groot dat u toehapt. Het is als het kopen van een lot in de loterij. Als het een echte Van Dongen is dan… Punt is dat het natuurlijk geen echte Van Dongen zal zijn.

2. Verdiep u in de kunstenaar in kwestie. Hoe meer u weet, hoe minder snel u zal worden bedrogen.

3. Vraag expliciet naar de herkomst van een kunstwerk. Een term als “toegeschreven aan….” moet een alarmbel doen afgaan. Indien een veilinghuis of kunsthandelaar geen garantie wenst te geven omtrent de herkomst van een kunstwerk dan kunt u ervan uit gaan dat er iets “mis” is. Indien verwezen wordt naar een “certificaat van echtheid” kan er ook iets mis zijn. Een goed kunstwerk spreekt voor zichzelf.

4. Controleer de achtergrond van het veilinghuis of de kunsthandel in kwestie. Doe bij twijfel geen zaken. Koop niet van een particulier en zeker niet via internet, tenzij je goede schriftelijke afspraken maakt..

5. Vraag bij de koop de door de verkoper gehanteerde algemene voorwaarden op. Controleer daarin of, en wat de termijn is waarbinnen een vervalst kunstwerk teruggebracht mag worden en u uw geld terug krijgt. Indien er geen, of een korte termijn is opgenomen, vraag dan om een termijn en een geld terug garantie. Kom dat ook schriftelijk overeen. Uiteraard heeft het aanbeveling om een lange termijn af te spreken, het liefst minimaal vijf jaar. Spreek ook af wanneer een kunstwerk als vals aangemerkt dient te worden. Bijvoorbeeld door te kiezen voor het oordeel van een toonaangevend museum. Dit voorkomt een jarenlange strijd tussen allerlei “experts” over de status van uw kunstwerk.

6. Koop vooral kunst die u hoe dan ook mooi vindt. Dit verzacht de pijn indien het ondanks alle voorzorgsmaatregelen toch om een vals schilderij blijkt te gaan. U bent er dan waarschijnlijk zo aangehecht dat u er hoe dan ook geen afstand meer van wilt doen. Dat is meteen handig indien u in het geval van dalende kunstprijzen uw kunstwerk niet wilt verkopen.

Dat kunstenaars, in tegen stelling tot de harde zakenwereld, niet in geld geïnteresseerd zouden zijn, laat zich logenstraffen door het volgende citaat afkomstig van Andy Warhol:

“Being good in business is the most fascinating kind of art. Making money is art and working is art and good business is the best art.”


Quirijn Meijnen
Advocaat

Actualiteitenprogramma NOVA vroeg mij commentaar te leveren op de stand van het recht in Nederland aangaande kunstvervalsingen in een uitzending over (mogelijk) vervalste schilderijen van de Groningse kunstenaarsgroep "De Ploeg". De uitzending is hier: NOVA uitzending mogelijk vervalste kunstwerken "De Ploeg" te zien.



Valse Goya?
kulturplatz vom 16.09.2009

Handleiding voor valse kunst op E-Bay/ Marktplaats

Appel Groninger Museum nep of echt??

Hoe een nep Picasso te herkennen

computer helpt bij herkennen vervalsing

Vervalser Myatt MNSBC








Geen opmerkingen:

Een reactie posten